Dzieci w rodzinach z problemem alkoholowym

Choroba alkoholowa jednego z rodziców absorbująca całkowicie uwagę dorosłych członków rodziny wprowadza w życie dzieci poczucie niepewności i nieprzewidywalności, stające się podstawą do wykształcenia u nich postawy obronnej, polegającej na przyjmowaniu różnych ról pomagających odnaleźć się w nowej sytuacji. Tworzy ono zespół cech nazywanych syndromem dorosłego dziecka alkoholika (DDA). Niektórzy włączają ten syndrom do ogólnego syndromu współuzależnienia, inni zupełnie negują jego istnienie, sądząc, że mamy tutaj do czynienia z efektami typowymi dla stałej ekspozycji na stres i adaptacji do niej. Tak czy inaczej osoby wywodzące się z rodzin, w których opiekunowie pili mają zwykle więcej problemów emocjonalnych lub psychicznych niż pozostali. Nie oznacza to oczywiście, że każdy kto wywodzi się z rodziny alkoholowej ma problemy emocjonalne lub psychiczne.

Często formę tej adaptacji dzieci w rodzinach alkoholowych opisuje się przez opis tzw. ról, jakie mogą pełnić dzieci. Do najczęściej odgrywanych ról należą:

– „bohater” – podpora rodziny. Pełni ją zazwyczaj najstarsze dziecko. Jego zadaniem jest dostarczanie rodzinie poczucia wartości. Stąd nie sprawia żadnych kłopotów, dobrze się uczy, wykonuje większość obowiązków alkoholika. Jest nad wiek dorosłe oraz nadmiernie obowiązkowe i odpowiedzialne. Często zaniedbuje własne potrzeby. Dzieci te mają zwykle trudności z wypoczynkiem i odprężeniem się, czego mogą być schorzenia psychosomatyczne. W przyszłości często wybierają zawody polegające na pomaganiu innym.

– „Kozioł ofiarny” – rolę tę pełni zazwyczaj dziecko nieco młodsze od „bohatera”. Nie jest ono w stanie z nim konkurować, czuje się odsunięte i szuka wsparcia poza domem. Stwarza kłopoty w szkole i wiele problemów wychowawczych, bardzo często popada wcześnie w konflikty z prawem, niejednokrotnie uzależnia się od alkoholu czy narkotyków. Nierzadko dzieci te są pierwszymi członkami rodziny alkoholika zgłaszającymi się po pomoc. Często zapadają na schorzenia wymagające pomocy psychiatrycznej.

– „Zagubione dziecko” lub „aniołek” – jest samotne i zamknięte w sobie. Przed chaosem i awanturami w domu ucieka w świat marzeń. Niewiele wymaga od rodziny i minimalnie korzysta z jej wsparcia. Ma trudności w nawiązywaniu kontaktów z innymi ludźmi. W dorosłym życiu nie potrafi mieć satysfakcjonujących związków uczuciowych. Często popada w uzależnienie od substancji psychoaktywnych lub staje się nadmiernie otyłe.

– „Maskotka” – zazwyczaj najmłodsze dziecko będące w centrum uwagi i zainteresowania rodziny. Po to, aby przetrwać, dostarcza jej tematów do zabawy oraz dba o to, aby jak najczęściej było w domu wesoło. Zawsze stara się, aby zwracano na nie uwagę. Ta cecha utrzymuje się na ogół w życiu dorosłym. Dzieci te charakteryzują się małą odpornością na stres a stając przed trudnymi do rozwiązania problemami nierzadko sięgają po alkohol lub narkotyki.

Funkcjonowanie przez wiele lat w ramach wyznaczanych przez określony schemat pozostawia po sobie trwały ślad. Naprawa systemu rodzinnego jest jednym z głównych założeń większości programów terapeutycznych a udział w nich reszty rodziny uważa się za czynnik w znacznym stopniu zwiększający szanse powodzenia kuracji uzależnionego.

Osoby z syndromem DDA często diagnozowane są jako pacjenci posiadający problemy z nastrojem (cierpią na depresję), zaburzeniami lękowymi, zaburzeniami osobowości, uzależnieniami oraz problemami w budowaniu bliskich związków.

 

Jeśli terapia rodzinna z różnych powodów jest niemożliwa, wówczas zaleca się terapię grupową i indywidualną. Ponieważ terapia zmierza do zmiany głębokich struktur osobowości generujących niechciane objawy i schematy życiowe szczególnie warta polecenia jest psychoterapia psychodynamiczna.